Arno Stein przyszedł na świat 9 sierpnia 1879 roku w Gleiwitz (Gliwice), jako trzecie z żyjących dzieci Siegfrieda i Augusty Stein. W dzieciństwie wraz z rodziną przeniósł się najpierw w roku 1888 do Lublinitz (Lubliniec), a następnie, mając 11 lat, do Wrocławia. Obie przeprowadzki były spowodowane poszukiwaniem lepszego zarobku oraz (ta ostatnia)
ułatwieniem starszym dzieciom dostępu do szkół.
Już we Wrocławiu Arno uczęszczał przez rok do szkoły realnej, czyli uwzględniającej praktyczne przygotowanie uczniów do życia i pracy (w kontraście do humanistycznych gimnazjów). 1 Po śmierci ojca (1893), został oddany na naukę handlu drewnem, potem zdobył także wykształcenie kupieckie w wytwórni oleju. Po zakończeniu edukacji pomagał wujowi
Jakobowi Burchardowi w prowadzeniu księgowości rodzinnej firmy, skupie drewna, a z czasem zaczął zajmować się księgowością samodzielnie. Pomagał także przy pracy zwykłym robotnikom. Dość szybko został najbardziej zaufanym współpracownikiem matki. Po I wojnie światowej
stanął na czele rodzinnej firmy, dostając to stanowisko od Augusty.
W 1910 roku ożenił się z Amerykanką, rozwódką, Marthą Kaminsky (1879-1947). Kobieta była znana już rodzinie przez przyjaźń ze starszą siostrą Arno – Elzą. Matka Auguste oraz rodzeństwo przyjęło Marthę z radością. Kobieta była bardzo ekstrawertyczna, czym różniła się od poważnej rodziny Steinów. Młode małżeństwo od razu po ślubie zamieszkało w
ówczesnym domu Steinów przy Michaelisstraße 38 (ul. Nowowiejska).
Bliskość osób o tak kontrastowym charakterze rodziła konflikty. Augusta pomimo swojej dobroci i gotowości do pomocy nie mogła przeboleć, że Martha nie jest porządną gospodynią i z większą radością
szuka uciech poza domem. Synowa jednak nigdy nie naruszała relacji pomiędzy Augustą a Arno, gdyż syn miał do matki wielkie przywiązanie i nie należało tego stosunku umniejszać.
Ze względu na swój temperament Arno często nie mógł dogadać się z matką, jednakże ulegał jej wpływom i stawał za nią murem, gdy zachodziła potrzeba. Przez swój choleryczny charakter miał również problem w wychowywaniu dzieci, do których brakowało mu cierpliwości.
Razem z Marthą mieli czworo potomków: Wolfganga (1912-2000), Evę (1915-1943), Helmuta (1916-1986) i Charlotte Adelheid (1917-2012). U córki Evy, wówczas rocznej, stwierdzono niepełnosprawność umysłową. Jednak tak Arno, jak i jego małżonka zdecydowali się wychowywać dziewczynkę na równi z pozostałym rodzeństwem. Nigdy jednak Eva nie uzyskała dobrych rezultatów, jeśli chodzi o umiejętności umysłowe. Liczni
lekarze określili, że psychicznie znajduje się na poziome ośmiolatki. Martha, mająca idylliczne wyobrażenie o dzieciach, przyjmowała ze smutkiem, a nawet złością informacje o najmniejszych ich zachorowaniach, a gdy chorowały poważniej były izolowane. Stąd wychowywanie ograniczało się do dbania o zaspokojenie podstawowych fizjologicznych
potrzeb. Martha i Arno nie podejmowali wysiłku dla rozwoju Evy. Jedyne starania, żeby wspomóc dziewczynkę wykazywała jej babcia Augusta. Często pozostawiano więc opiekę nad młodymi krewnym, głównie cioci Edycie.
Co ciekawe, Arno nie wykazywał braku troski o swoje rodzeństwo. Potrafił spędzać z nimi czas na zabawach i przygotowaniach do nich, wędrując i zwiedzając miasta, udzielając lekcji tańca czy kupując kosztowne prezenty.
W 1928 roku opuścił rodzinny dom i przeprowadził się wraz z żoną i dziećmi na ulicę Bockstraße 14 (ul. Rozbrat).
Podczas I Wojny Światowej nie poszedł do wojska, ale sprawował nadzór nad służbami sanitarnymi we Wrocławiu i należał do Czerwonego Krzyża. Wykazał się w ten sposób przywiązaniem do narodu niemieckiego, jednakże w poglądach politycznych pozostawał bardziej liberalny. W domu przy Jägerstraße (Myśliwskiej) znajdowało się sporo czasopism
liberalnych dla przeciwwagi mocno obecnemu patriotyzmowi.
W związku z dojściem NSDAP do władzy, sytuacja ludności żydowskiej w Rzeszy znacznie się pogorszyła.
Ponieważ Martha miała amerykańskie obywatelstwo, to emigracja
była prawnie łatwiejsza dla dużej części rodziny. Jeszcze w 1934 roku z kraju wypłynął Helmut, a na przełomie 1935/1936 roku do Stanów Zjednoczonych wróciła Martha i zaczęła sprowadzać pozostałych bliskich członków rodziny. Niedługo po matce na stałe wyruszyła
tam Charlotte. W Breslau zostali Arno, Wolfgang, który nie chciał opuścić Niemiec, a także Eva. Ta nie mogła opuścić kraju, ponieważ pracownicy konsulatu w Berlinie orzekali, że jej niepełnosprawność uniemożliwia jej pracę. Było to jedno z głównych kryteriów, które musiały spełniać osoby migrujące w latach 30-tych. Wielokrotnie podejmowane próby
zdobycia pozwolenia nie przyniosły oczekiwanych rezultatów, ponieważ Eva nie była w stanie zdać żadnych z testów, którym była poddawana.
Jeszcze w 1936 roku, matka Arno starała się go przekonać do sprzedaży składnicy drewna, jednak jej śmierć wstrzymała realizację tego planu. Po tym zakład przeszedł na własność siostry Arno – Friedy Tworoger. Ta utrzymała zakład do roku 1940. Prawdopodobnie jednak taki bieg wydarzeń nie poróżnił rodzeństwa i oboje wciąż razem
pracowali, tak długo jak Arno pozostawał w kraju.
Przypuszczalnie w 1938 roku, kiedy przepisy zaczęły zabraniać Żydom posiadania gruntów i mieszkań na własność, Arno sprzedał dotychczasowy dom i przeprowadził się na Kreuzburgerstraße 5 (ul. Kluczborska).
W 1938 roku Arno zdecydował się na opuszczenie kraju, zostawiając córkę pod opieką właścicielki pensjonatu, który Eva zamieszkiwała. Zajmowali się nią krewni, w tym Wolfgang, który został w Niemczech do przełomu 1939/1940 roku, kiedy to także udał się na emigrację. Stamtąd dalej starał się jednak wspierać siostrę. Eva zmarła prawdopodobnie w
okresie między kwietniem, a lipcem 1942 roku na tyfus plamisty w Theresienstadt (Terezina), bądź została wywieziona i zamordowana w Auschwitz-Birkenau. (przypis z “Dziejów” mówi
że zmarła w obozie w 1943 roku, nie podaje tego w wątpliwość, str. 124)
Pod koniec 1938 roku Arno dotarł do Nowego Jorku. W Ameryce miał problem z przystosowaniem się. Nie mógł zamieszkać z żoną, która była guwernantką u biznesmena, a jego dzieci rozjechały się po całym kontynencie i utrzymywały z nim dość ograniczony
kontakt. Przez kilka miesięcy nie mógł także znaleźć pracy. W końcu nabył koncesję na sklepik na Union Square, gdzie sprzedawał prasę, słodycze i papierosy.
Pod koniec życia Arno wraz z małżonką przenieśli się do San Francisco. Byli wtedy już dość mocno schorowani. Martha zmarła 22 marca 1947, a niedługo potem, 18 lutego 1948 roku zmarł Arno.
Bibliografia:
Edyta Stein, Dzieje pewnej rodziny żydowskie oraz inne zapiski autobiograficzne, Kraków 2005
Edyta Stein, Autoportret z listów. Część pierwsza (1916-1933), Kraków 2003
Edyta Stein, Autoportret z listów. Część druga (1933-1942), Kraków 2003
Edyta Stein, Autoportret z listów. Część trzecia. Listy do Romana Ingardena, Kraków 2003
Susanne Batzdorff, Ciocia Edyta. Żydowskie dziedzictwo katolickiej świętej, Poznań 2011
https://www.wikitree.com/wiki/Stein-1745#Biography (dostęp 4.09.2020)
https://www.wikitree.com/wiki/Kaminsky-171 (dostęp 4.09.2020)
Źródła:
Archiwum Państwowe we Wrocławiu, zesp. 82/28/0, sygn. 14244