Treść główna

Które wydanie „Badań logiczych” czytała Edyta Stein?

Życie Edyty Stein obfitowało w momenty zwrotne, które wyznaczały dalszą jej drogę. Co najmniej dwa razy na jej osobiste decyzje wpłynęła przeczytana z zapałem książka. Jedną z takich książek – fundamentalnych dla rozwoju osobistego Edyty – była lektura Badań logicznych (niem. Logische Untersuchungen) Edmunda Husserla.

Podczas czwartego semestru studiów na Uniwersytecie we Wrocławiu (niem. Schlesische Friedrich-Wilhelms-Universität), uczestnicząc w seminarium psychologa i filozofa Williama Sterna, Edyta zgłosiła się do przygotowania referatu dotyczącego zagadnienia psychologii myślenia. Miało to miejsce w semestrze letnim 1912 roku oraz zimowym 1912/1913.

Opracowując materiał do referatu zauważyła, że nieustannie cytowane jest jedno dzieło Husserla, twórcy fenomenologii, ówczesnego profesora w Getyndze. Tak opisuje to sama Edyta w Dziejach pewnej rodziny żydowskiej: „Kiedyś zastał mnie przy tej pracy Moskiewicz. «Niech pani zostawi cały ten kram – powiedział a przeczyta raczej to; przecież inni czerpią wszystko tylko stąd», mówiąc to, wręczył mi jakąś grubą książkę. Był to drugi tom Logische Untersuchungen Husserla”. Z racji ogromu obowiązków, Edyta zaplanowała zapoznanie się z tym dziełem na najbliższą zimową przerwę wakacyjną, a więc na lato 1913 roku.

Pewnego wieczoru, po powrocie do domu, Edyta zastała na stole list od kuzyna Richarda Couranta, który mieszkał od jakiegoś czasu w Getyndze. W korespondencji krewny przedstawił jej zaproszenie na studia właśnie do tego miasta. Nie był to zbieg okoliczności. Edyta wiedziała już wiele o Husserlu i o tamtejszym środowisku filozoficznym: w Getyndze filozofuje się nieustannie cały czas i ciągle mówi się o fenomenach, a o pracach filozoficznych zdolnych studentów piszą gazety. Dla Edyty, od dzieciństwa przekonanej o swoim przeznaczeniu do czegoś wielkiego, było to potwierdzenie jej zamierzeń. Zapragnęła studiować u Husserla. List kuzyna przesądził sprawę i Edyta podjęła decyzję: „Następnego dnia oznajmiłam zdumionej rodzinie, że w nadchodzącym letnim semestrze chcę jechać do Getyngi”. Za czytanie dzieła zabrała się w zimowej przerwie międzysemestralnej: „Wakacje gwiazdkowe spędziłam na studiowaniu Logische Untersuchungen. Nakład dzieła był wyczerpany, musiałam więc korzystać z egzemplarza seminarium filozofii, gdzie pozostawałam całe dnie”.

Po lekturze Edyta była już przekonana o wyjątkowości Husserla, uznając go za filozofa wszechczasów. Zafascynowała się nim do tego stopnia, że koleżanki na pożegnanie ułożyły dla niej wierszyk: „Gdy wiele dziewczyn chce buziaka szalenie, Edyta Husserla wymarzyła sobie. W Getyndze wnet ją czeka dążeń spełnienie. Husserl przed nią stanie we własnej osobie”. Nie był to poryw entuzjazmu, czy nieprzemyślana decyzja – Edyta doskonale wiedziała czego pragnie. Szukała metody, by badać to, czego sama doświadczała. Zauważyła, że psychologia nie spełni jej oczekiwań, gdyż nie oferuje odpowiednich narzędzi badawczych. W fenomenologii natomiast samemu stwarzało się pojęcia lub na nowo wyjaśniało od podstaw istniejące, i przez nie badało rzeczywistość. Tylko Husserl mógł sprostać jej potrzebom.

Pierwsze spotkanie z Husserlem nastąpiło bardzo szybko, ponieważ miało miejsce na konferencji wstępnej do seminarium filozoficznego przed rozpoczęciem semestru. Edyta tak opisuje Husserla: „W jego zewnętrznym wyglądzie nie było nic szczególnego czy imponującego. Po prostu typ dostojnego profesora; średniowysoki, postawa pełna godności, głowa piękna i duża. Mowa zdradzała od razu rodowitego Austriaka. Husserl pochodził z Moraw, a studiował w Wiedniu. Także jego radosna uprzejmość nosiła ślady starego Wiednia. Skończył właśnie 54 lata”. Podczas tego spotkania odbyła się pierwsza wymiana zdań pomiędzy Edytą a jej przyszłym mistrzem. Husserl przywoływał nazwiska przybyłych: „Gdy wymienił moje nazwisko, powiedział: «Doktor Reinach mówił mi o pani. Czy pani czytała już coś z moich prac?» – Logische Untersuchungen. – «Całe Logische Untersuchungen?» – «Tom drugi – cały». – «Cały drugi tom? No, to jest rzeczywiście wyczyn bohaterski» – powiedział z uśmiechem”. W ten sposób Edyta zostaje przyjęta na seminarium Husserla.

Dziejach Edyta wspomina również drugie wydanie Badań Logicznych z 1913 roku: „Owego lata wykłady Husserla na temat Natura a duch poświęcone były dociekaniom dotyczącym podstaw nauk przyrodniczych i humanistycznych. O tym przedmiocie miała traktować także druga część Idei, jeszcze nie opublikowana. Mistrz zaplanował ją razem z częścią pierwszą, lecz przygotowanie do druku odłożył na później, gdyż musiał się wpierw zająć nowym wydaniem Logische Untersuchungen. Było to bardzo pilne, gdyż nakład dzieła dawno się wyczerpał i stale się o niego dopominano”.

’Badania logiczne” Edmunda Husserla podarowane dla Domu Edyty Stein w 2022 roku przez Reginę Reisch

Gdy więc w marcu 2022 roku za sprawą Reginy Reisch wystawa stała w Domu Edyty Stein została wzbogacona o to cenne dzieło – Badania Logiczne wydanie z roku 1913 roku – postawiono pytanie: Czy możliwe jest, aby Edyta przeczytała dokładnie to samo wydanie? Interesują nas bowiem dwa pierwsze wydania Badań logicznych Husserla z lat 1900–1901 oraz z 1913 roku.

Istnieją dwa tomy tej pracy. Przypis do Dziejów pewnej rodziny żydowskiej błędnie sugeruje, że I tom został wydany w latach 1900-1901 (1. część w 1900; 2. część w 1901), natomiast II tom w 1913 roku. Roman Ingarden w przypisie do polskiego wydania Idei z 1967 roku pisze, że pierwsze wydanie Badań logicznych miało miejsce w latach 1900-1901 natomiast drugie w 1913 roku. Sugeruje tym samym, że całe dwa tomy dzieła zostały wydane w latach 1900-1901. Podobne dane znajdują się w przypisie tłumacza do polskiego wydania Badań logicznych: „W pierwszym wydaniu Logische Untersuchungen dzieliły się na dwie części: część I, która ukazała się w roku 1900, zawierała jedynie Prolegomena do czystej logiki, a wydana w rok później część II obejmowała wszystkie sześć badań. W wydaniu drugim, z roku 1913, podział na dwie części zastąpiony został podziałem na tomy: tom I odpowiadał dawnej części I, natomiast tom II, sygnowany teraz jako część I, zawierał jedynie Badana I-V. Badanie VI, które Husserl zamierzał poddać gruntownym przeróbkom, w ogóle się wówczas nie ukazało i zostało opublikowane – w postaci niewiele odbiegającej od wydania pierwszego – dopiero w roku 1921, jako II cześć tomu II”.

Wydaje się zatem, że Edyta czytała raczej Badania logiczne wydanie z 1901 roku. Pierwszym dowodem na to są słowa samej Edyty, która czytając to dzieło zimą 1913 roku pisze, że musiała korzystać z egzemplarza uczelnianego, gdyż nakład był już wyczerpany. Drugim dowodem potwierdzającym tę tezę jest przypis z bibliografii jej pracy doktorskiej, w której podaje wydanie z roku 1901 roku. Najbardziej zatem prawdopodobnym jest, że Edyta czytałapierwsze wydanie Badania logiczne z roku 1901.

Bibliografia:

Edyta Stein, Dzieje pewnej rodziny żydowskiej, tłum. s. Immakulata J. Adamska OCD Wydawnictwo Karmelitów Bosych, Kraków 2016, s. 98, 295-299, 302, 343-344, 348

Edmund Husserl, Idee czystej fenomenologii i fenomenologicznej filozofii, tłum. Danuta Gierulanka PWN, Warszawa 1967, Przedmowa Roman Ingarden s. XIV

Edmund Husserl, Badania logiczne, t. II, cz. II, tłum. Janusz Sidorek PWN, Warszawa 2000, s. Od tlumacza s. XI

Edyta Stein, O zagadnieniu wczucia, tłum. Danuta Gierulanka i Jerzy F. Gierula Wydawnictwo Karmelitów Bosych, Kraków 2014, s. 252