Paul Stein urodził się w 1872 roku w Glewitz (Gliwice) jako najstarsze dziecko Siegfrieda i Augusty Stein. W młodości chorował długo na szkarlatynę, ale przeżył w odróżnieniu od swojej młodszej siostry Hedwigi. Matka zauważyła, że Paul po przebyciu choroby nie był już tym samym zdolnym i pełnym energii chłopcem. Nie potrafił rozwinąć
swoich uzdolnień, stał się nieśmiały, cichy i zamknięty.
Celem polepszenia bytu materialnego rodzice Paula zabrali jego i jego rodzeństwo do Lublinitz (Lubliniec), rodzinnych stron matki. Paul miał wówczas 16 lat. Edukację gimnazjalną odbywał w Oppeln (Opole) oraz Kreuzburg (Kluczbork), jednakże, aby uczęszczać do tych szkół Paul mieszkał poza domem, toteż w 1890 roku przeprowadził się z
rodziną do Wrocławia, gdzie dokończył swoją edukację.
Paul pomimo zdanej matury nigdy nie zdobył wyższego wykształcenia. W 1893 roku zmarł nagle jego ojciec, prawdopodobnie na udar słoneczny, i Augusta Stein zmuszona była do zaopiekowania się domem i rodziną również finansowo. Paul miał wówczas 21 lat i w jego gestii leżała pomoc matce. Studia także wiązały się z kosztami, a z długami obciążającymi
rodzinę nie były w zasięgu możliwości.
Najstarszy syn Steinów określany był przez Edytę, jego siostrę, jako mól książkowy. Stąd, skoro nie mógł studiować, jego jedyną opcją realizacji była praktyka w księgarni, dzięki czemu też dochód rodziny był wyższy. Tam nie pracował długo, ponieważ matka zaczęła potrzebować pomocy w firmie handlującej drzewem. Przez pewien czas zajmował się tam księgowością. Po ślubie zaczął pracę w Schlesische Handelsbank (pol. Śląskim Banku Handlowym), który był jego ostatnim miejscem zarobku. Nigdy nie zrobił jednak kariery i nie odczuwał satysfakcji zawodowej.
Paul był za to szczęśliwy w małżeństwie.
Niestety jego matka nie akceptowała wybranki jego serca – Gertrudy Werther (1872-1943). Ze względu na brak zgody Augusty, zaręczył się z nią potajemnie. Paul był młody i narzeczeństwo trwało długo, a skończyło się
ucieczką do narzeczonej do Berlina. Przysporzył w ten sposób sporo troski matce, z którą jednak był mocno związany i której zdanie brał pod uwagę w wielu kwestiach. W 1901 roku pojednał się z rodziną i 10 września wziął ślub z Gertrudą, który był celebrowany w najbliższym rodzinnym gronie.
Z Gertrudą miał dwójkę dzieci: Gerharda (26.02.1902-1987) i Haralda (1905-1907). Młodszy z synów zmarł na szkarlatynę. Trude nie potrafiła znaleźć
porozumienia ze swoim żyjącym synem. Augusta ukochała mocno swojego pierwszego wnuka toteż Gerhard często odwiedzał dom babci, o co Gertruda była zazdrosna. Według Augusty żona Paula nie opiekowała się dzieckiem na tyle dobrze, aby mogło u niej zostawać.
Gerhard przechodził dziecięce choroby w domu Augusty. Zresztą nie tylko on lubił odwiedzać to miejsce. Paul przez dziesiątki lat po ślubie przychodził w piątkowy wieczór, aby świętować rozpoczęcie szabatu.
Od 1901 roku zamieszkiwał wraz z małżonką we Wrocławiu na ulicy Yorckstraße 16 (ul. Jemiołowa). Trude prowadziła zakład kosmetyczny i udzielała lekcji muzyki. Praca nauczycielki sprawiała, że nie mogła uczestniczyć w kabalat szabat 2 wraz z mężem, ponieważ
powodowało to spóźnienia, których Augusta Stein nie tolerowała. Paul był wyrozumiały, ponieważ oboje cenili muzykę i często organizowali koncerty w domu. Paul jeszcze mieszkając w rodzinnym domu śpiewał dla obopólnej radości małej Edycie piosenki ludowe i studenckie, nosząc ją przy tym na rękach.
Gdy przyszła I Wojna Światowa Paul miał 42 lata i został uznany za niezdolnego do wojska, przez co nie wysłano go na front. W 1933 roku, przeszedł na przedwczesną emeryturę. Od tego momentu Paul mógł oddawać się w pełni swoim zainteresowaniom muzyce, literaturze i wędrowaniu. Prawdopodobnie niedługo potem jego syn, Gerhard,
emigrował do Stanów Zjednoczonych. Później starał się zza oceanu zdobyć pozwolenia na emigrację jego rodziców. Niefortunnie jego działania nie przynosiły większych efektów, jednak ponawiał on próby tak długo, jak było to tylko możliwe. Paul i Gertruda cały czas przy
tym oczekiwali w Rzeszy w kolejce do emigracji, z numerami 082095/082096.
Po dojściu do władzy nazistów, Paul z rodziną żyli biednie, choć cały czas aktywnie. Oboje zajmowali się opieką nad Evą Stein, niepełnosprawną umysłowo córką Arno Steina, który emigrował do Stanów Zjednoczonych. Eva nie mogła uzyskać pozwolenia na emigrację od władz amerykańskich, ponieważ „była niezdolna do pracy”. Po pewnym czasie przyjęli ją
nawet, żeby mieszkała u nich. Ich mieszkanie nie dawało najlepszych warunków. Było niewielkie, zagracone, a dodatkowe trudności sprawiała im obecność innej, nie-żydowskiej, lokatorki w domu, zwanej Muttel Nofke. Jednakże nie zrezygnowali z opieki nad bratanicą.
W tej trudnej i niepewnej sytuacji Paul wraz z małżonką prowadzili korespondencję z rodziną, która była tak w kraju, jak i na emigracji. Nawet po 1941 roku, kiedy to zerwano działalność pocztową pomiędzy Rzeszą, a Stanami Zjednoczonymi, to rodzina starała się utrzymywać kontakt poprzez przyjaciela w Szwajcarii – doktora Goldsteina. Tenże wspierał
ich także sporadycznie paczkami z żywnością.
2 hebr. i jid. קבלת שבת – uroczystość powitania szabatu odbywająca się w piątek wieczorem, łączona ze śpiewami, odczytywaniem psalmów, uroczystym błogosławieństwem wina i kolacją szabatową
27 lipca 1942 roku Paul i Gertruda Stein zostali deportowani do obozu
koncentracyjnego w Theresienstadt (Terezina) w transporcie o numerze 1099. Prawdopodobnie wiedzieli o tym z pewnym wyprzedzeniem, gdyż jeszcze 17 lipca Paul w ostatnim ze swoich listów wspomniał, że mają się przeprowadzić do Theresienstadt. Gertruda zmarła 18 marca 1943 roku, a Paul miesiąc później – 27-29 kwietnia 1943 roku.
Bibliografia:
Edyta Stein, Dzieje pewnej rodziny żydowskie oraz inne zapiski autobiograficzne, Kraków
2005
Edyta Stein, Autoportret z listów. Część pierwsza (1916-1933), Kraków 2002
Edyta Stein, Autoportret z listów. Część druga (1933-1942), Kraków 2003
Edyta Stein, Autoportret z listów. Część trzecia. Listy do Romana Ingardena, Kraków 2003
Susanne Batzdorff, Ciocia Edyta. Żydowskie dziedzictwo katolickiej świętej, Poznań 2011
https://www.wikitree.com/wiki/Stein-1732 (dostęp 04.09.2020)